Haklar (Özet) : Haklar, her şeyden önce bir düzen demektir. Ancak hukukun öngördüğü düzen, gerçekten gerçeklesevinçli bir düzen değildir. Haklar, topluluk içinde insanoğluın cidden nasıl davrandıklarını değil, nasıl davranmaları gerektiğini gösterir. Haklar, kendisine uyulmak ve uygulanmak muhtevain vardır. Adalet kıymeti dolayısıyla, insanoğlu arası ilişkileri bir düzene koyuvermek, maşeri dirimın gerçekleşmesini temin etmek icap. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Haklar düzeni, doğduğu andan itibaren kişinin içinsına akseptans edilmesi ve uyulması müstelzim, katiyetle sadık kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği üzere, onlara aykırı bir yönde de kullanabilir. Bu nedenle topluluk içinde insanoğluın seçenek ve davranışlarının ahbaplık kurallarına uymaması, her bugün mümkündür. “İşte ahbaplık, anatomi davranışlarını değerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana mevrut bir cümle, bir bütündür.” İnsan-anatomi, anatomi-doğa ilişkilerinin insanlığın eş çıkarı ve huzuru muhtevain evrensel ilkelerle güvence altına düzenınmasıdır. Haklar, âdemiyet seviyesi muhtevain göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine biröte rey ortaya atıktır. Bunlar kaynağı: tanrı, klas çıkarları, topluluk sözleşmesi, doğa ve insanoğlu olarak tamlayan ufuklerdir. Haklar Nedir Haklar, toplumun umumi menfaatini veya fertlerin ve toplumun eş iyiliğini temin etmek maksadıyla konulan ve amme gücüyle desteklenen kaide, gerçek ve kanunların bütünüdür. Daha yaygın bir teşhismıyla ahbaplık, adalete yönelmiş maşeri yaşama düzenidir. Haklar Lafız Medlulı Haklar kelimesi Arabi “gerçek” kökünden hasılat ve gerçek kelimesinin çoğcelil olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Zenciçda “gerçek” kelimesinin çoğcelil “ilenme’kak”tır. Türk Tat alma organı Kurumu’na nazaran ahbaplık kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yaptırım zorlaü belirleyen yasaların bütünüdür”. Bunun haricinde hukukun “haklar” valörı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, ülfet valörında da kullanılır. Fen Medlulı Haklar dönemden döneme değişmiş olduğu muhtevain hala doyurucu bir teşhism mimarilamamıştır. Kant “Haklarçular hala hukukun teşhismını aramaktadırlar” der. Hasetmüzde en çok akseptans edilen teşhismı ise: “Makul bir zamanda belli bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması talih zoruna (müeyyide) rabıtlanmış kurallar bütünüdür.” Bilimsel bir disiplin olarak ahbaplık, kendi içinde baz olarak ikiye ayrılır. Umumi olarak hukukun zevat arası ilişkileri husus alan kısmına Özel Haklar, zevat ile talih veya devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Hep Hukuku adı verilir. Bu kocaoğlanrım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). Medeni Haklar, Kâr Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna ivaz Anayasa Hukuku, Ukubet Hukuku ve İdare Hukuku amme hukukunun kafalıca alt dallarıdır. Haklar Kuralları ve Özellikleri Hukuku öteki toplumu düzenleyici kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden kocaoğlanran özellik talih tarafından güvenceye düzenınmış ve cebri yaptırımlara mevla olmasıdır. Haklar kuralları anatomi davranışlarını düzenler ve bulunduğu toplumun ölçü kazalarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği sayesinde nazir nitelikteki yekpare durumlarda uygulanması esenlanır. Yapmış oldurım (Müeyyide) Haklar alanında yaptırım amme gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek muhtevain kullanılır. Haklar düzenini esenlamayı ve korumayı amaçlayan yaptırımlar gene ahbaplık düzeninin öngördüğü şekilde adına getirilir. Maddi ve manevi yaptırımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yaptırımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken manevi yaptırımlar bu durumları karışmak muhtevain kullanılır. Ukubet hukukunda ölüm, cezaevi ve finans cezaları; temel hukukunda siyasetten men, kazanç kapatma; vergi hukukunda vergi ve gizliceçılık cezaları üzere muaddel ahbaplık dallarında muaddel yaptırımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile alakalı çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız gerekirse; dimaği bir irade olarak gören kuramlar, irade dışı olarak gören kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların kimilar felsefik değil ortaya konduğu devrin sorunlarını çözmek veya politik ufukleri ahbaplık biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali hak olan ahbaplık, umumi olarak şu şekilde teşhismlanabilir: “Haklar, adalete yönelmiş maşeri bir yaşama düzenidir.” Bu teşhismdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu adına getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, uygulama yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak istenen, hukukun maşeri dirimı düzenleyip insanoğluın barış ve asayiş içinde bir arada yaşamalarını esenlamaktır. 2. Uygulama Yarar (Toplumsal İhtiyaçların Karşıtlanması) Hukukun uygulama amacını, maşeri gerçeklik belirler. Haklar bu fonksiyonu ile topluluk içinde canlı insanoğluın, birbirleri ile rekzetmek zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, psikolojik bir varlık olarak insanın mimarisından kaynaklanan ihtiyaçlarını içinlamaya çdüzenışır. Haklar bu fonksiyonu ile mevlit, tezevvüç, ölüm vb. önemli biyolojik vakaları da çeşitli hükümlerle düzenler. Tek ahbaplık düzeni dirimın baz gerçeklerini görmezden gelemez. Haklar düzeni, insanın katıksız mimarisına ve bundan gelecek mevrut ihtiyaçlarına elverişli edinmek zorundadır. Haklar önemli ölçüde, iktisadi gerçeklere de ilişkindır; iktisadi ihtiyaçlara uymalı ve onları içinlamalıdır. 3. Adalet Haklar bu fonksiyonu ile belli bir aranjman altına aldığı sosyal gereksinimlerı, özü salt bir denklik düşüncesi olan hak ölçüsüne vurarak temel kimliğini kazanır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En kısaca teşhismıyla hak, “bir denklik düşüncesi”dir. “Adalet, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) edinmek üzere iki muaddel anlamda kullanılır. Adalet haddizatında ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, erdem, fazilet valörında ferdî bir özelliği deyimler. Koca her bugün haklı olana yönelir, herkese kendine düşeni yöneltmek yolunda devamlı ve değçalışmamez bir çaba gösterir. İşte bu seçenek ve çabayı gösteren hak, özne (süje) ile alakalı oluşundan ötürü öznel (sübjektif) hak olarak nitelenir. Bir erdem olan öznel adaletin haricinde ve ondan önce nesnel (objektif) bir hak konseptı vardır. Nesnel hak, kişinin bir özelliğini değil, kişilerin somut durumlarda gerçekleştireceği bağ biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte ahbaplık alanında hukuki ölçü olarak nutuk konusu olan hak de, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü ahbaplık, insanoğlu arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve algılanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar bütünüdür.” Maşer muhtevaindeki davranış ve ilişkilerin değerlendirilmelerini muhtevaaziz kurallar yekpareü olarak ahbaplık, bu değerlendirmelerde hak ölçüsünü kullandığı ve harcamak durumunda bulunduğuna nazaran, adaletin böylece, hukukun da bir değerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Haklar normlarında hak acaba ne ölçüde yansıtılmıştır ? Mevcut ahbaplık ne denli adaletlidir ? İşte burada kanun üstü hak konseptı ortaya çıkmaktadır. Bu, bütün ahbaplık sistemine ve sistemlerine hâkim kâin, nesnel ve salt bir ölçü niteliğindeki adalettir. Haklar bir topluluk düzenini muhtevaerir. Hukukun varlık sebebi de adalettir; ister bulunan düzeni sahabet etmek, gerekse onu değçalışmatirmeyi meşrulaştırmak muhtevain her bugün adalete kafavurulur. Nesnel ve kanun üstü hak hukukta içinmıza yerleşmiş ahbaplık düzenlerinin asli örneği, olması müstelzim ahbaplık valörında ahbaplık idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile hak, bulunan ahbaplık düzenlerinin kendisine elverişli olup olmadığı açısından bir ölçü ve kıymetlendirme ölçüsü olur. Yeniden bu özelliği ile hak, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun yapmak amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile olumlu ve negatif içinlıklı ilişkilerde kâin bu üç fonksiyon istikrar içinde olduklarında, adil bir ahbaplık düzeninin gerçekleşmesi esenlanır. Uygun olarak bütün ahbaplık normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak ahbaplık, hem adaleti gerçekleştirecek, hem maşeri yaşama uyacak, hem de bu maşeri dirimın barış içinde sürebilmesi muhtevain bir düzen görünümünü esenlamaya çdüzenışacaktır.